Wat is het Cynefin framework?

In dit artikel lees je wat het Cynefin Framework precies is en welke voordelen het biedt voor leiderschap en besluitvorming. We nemen je mee langs de vijf domeinen van het model, elk met hun eigen dynamiek en aanpak. Ook ontdek je hoe het zich verhoudt tot andere bekende managementmodellen, hoe je het concreet toepast in de praktijk én voor wie dit framework relevant is.

Wat is het Cynefin Framework?
De voordelen van het Cynefin Framework
De 5 domeinen van het Cynefin Framework
Cynefin Framework vs. andere modellen
Hoe gebruik je het framework concreet?
Voor wie is het Cynefin Framework relevant?
Leer keuzes maken in complexe situaties met de Baak

Wat is het Cynefin Framework?

Het Cynefin Framework is een model voor besluitvorming dat helpt om situaties in te delen op basis van hun aard: eenvoudig, gecompliceerd, complex, chaotisch of verward. Het werd ontwikkeld door Dave Snowden en ondersteunt leiders en professionals bij het herkennen van context, zodat ze bewust kunnen kiezen hoe te handelen.

In plaats van te zoeken naar één juiste aanpak, nodigt het framework je uit om eerst stil te staan bij het soort situatie waarmee je te maken hebt. Is er een duidelijk verband tussen oorzaak en gevolg? Of ontstaat inzicht pas door te experimenteren en terug te kijken? Het Cynefin Framework helpt je om niet automatisch in oplossingen te schieten, maar eerst ruimte te nemen voor reflectie. Zo kies je een aanpak die past en niet op basis van vaste antwoorden, maar vanuit een beter begrip van wat de situatie vraagt.

De voordelen van het Cynefin Framework

Het Cynefin Framework helpt je om beter te navigeren in de vele vraagstukken waarmee je te maken kunt krijgen. Door situaties niet over één kam te scheren, maar ze te categoriseren op basis van hun aard, ontstaat er helderheid over wat een passende aanpak is. In duidelijke situaties kies je voor best practices. In complexe contexten werk je juist op een herhaaldelijke en onderzoekende manier. Deze nuance in handelen voorkomt onnodige verspilling van tijd, energie en vertrouwen.

Een ander groot voordeel is het vergrote zelfbewustzijn dat het framework stimuleert. In plaats van automatisch in de oplossingsstand te schieten, nodigt het je uit om eerst stil te staan bij de context. Dat maakt leiderschap minder reactief en meer responsief. Je leert beter onderscheiden wat nu nodig is: sturen, luisteren, ingrijpen of juist loslaten. En dat maakt het niet alleen effectiever, maar ook menselijker.

De 5 domeinen van het Cynefin Framework

Het Cynefin Framework onderscheidt vijf contexten waarin situaties zich kunnen bevinden. Elk domein vraagt om een andere manier van kijken en handelen. Door eerst te herkennen waar je bent, kun je bewust kiezen wat nodig is en voorkom je dat je met de verkeerde aanpak schade aanricht.

Clear (Obvious)

In het domein 'Clear' is het verband tussen oorzaak en gevolg overduidelijk. Denk aan routinematige taken of situaties waarin vaste procedures bestaan. Er is weinig tot geen ruimte voor interpretatie. De beste aanpak is: categoriseren → reageren. Je herkent wat er aan de hand is, past de juiste standaardoplossing toe en gaat door. Efficiëntie en time management zijn hier de sleutelwoorden.

Complicated

Bij de situatie 'Complicated' is er wel een oplossing, maar die ligt niet meteen voor de hand. Je hebt expertise of analyse nodig om tot het juiste antwoord te komen. Dit is het domein van specialisten, zoals ingenieurs of consultants. De aanpak is: analyseren → reageren. Door goed onderzoek en overleg kom je tot een doordachte en passende oplossing.

Complex

In het ‘Complex’ domein is het verband tussen oorzaak en gevolg pas achteraf te zien. Veranderingen verlopen niet rechtlijnig, en patronen ontstaan pas gaandeweg. Denk aan organisatieveranderingen of maatschappelijke vraagstukken. Hier werkt de logica van trial-and-error: experimenteren → waarnemen → reageren. Je laat ruimte voor het onverwachte, en leert terwijl je handelt.

Chaotic

In een ‘Chaotic’ situatie is alles in beweging en ontbreekt elk houvast. Denk aan crisissituaties of momenten van paniek. Wachten op analyse is geen optie; directe actie is nodig. De juiste volgorde is: ingrijpen → stabiliseren → waarnemen. Pas nadat je rust hebt gecreëerd, kun je verder analyseren en keuzes maken.

Confused (Disorder)

‘Disorder’ ontstaat wanneer het onduidelijk is in welk domein je je bevindt. Dit is het domein van verwarring, waarin verschillende mensen de situatie anders kunnen interpreteren. De kans op verkeerde beslissingen is hier groot, juist omdat er nog geen gedeeld inzicht is. Het is heel belangrijk om eerst helderheid te krijgen over de context, zodat je vanuit daar kunt bepalen wat passend is.

Cynefin Framework vs. andere modellen

Het Cynefin Framework wordt vaak naast andere besluitvormingsmodellen gelegd, zoals de Stacey Matrix, de OODA-loop en de SWOT-analyse. Elk model heeft zijn waarde, maar ook zijn beperkingen en vooral: een eigen manier van kijken.

Stacey Matrix

De Stacey Matrix helpt bij het inschatten van complexiteit en onzekerheid, en koppelt daaraan de mate van besluit autonomie. Het model visualiseert of een situatie simpel, ingewikkeld, complex of chaotisch is, en biedt daarmee inzicht in welk soort leiderschap past:

• Voordeel: het is eenvoudig te gebruiken en geeft snel overzicht in projectomgevingen of verandertrajecten.
• Nadeel: het blijft een tweedimensionaal model en houdt minder rekening met hoe een situatie zich in de tijd ontwikkelt. Het beschouwt complexiteit vooral als iets dat je kunt vastleggen, terwijl juist de beweging en verandering vaak de grootste uitdaging vormen.

Het Cynefin Framework kijkt daar anders naar dan de Stacey Matrix. Het gaat niet alleen om waar je situatie nu zit, maar ook om hoe die zich kan ontwikkelen. Het helpt je herkennen dat je soms moet schakelen, omdat wat vandaag werkt, morgen misschien niet meer past. Juist die flexibiliteit maakt het een krachtig hulpmiddel in dynamische contexten.

OODA-loop

De OODA-loop (Observe, Orient, Decide, Act) komt uit de militaire wereld, maar vindt ook steeds meer toepassing in organisaties. Het model richt zich op snelle besluitvorming in snel veranderende omgevingen:

• Voordeel: het versterkt wendbaarheid en stimuleert actiegerichtheid.
• Nadeel: de focus ligt sterk op snelheid, waardoor er het risico ontstaat dat je te snel overgaat tot handelen, zonder voldoende context besef. In complexe situaties kan dit leiden tot oversimplificatie.

 SWOT-analyse

De klassieke SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) is breed inzetbaar en geliefd in strategie trajecten. Het helpt om interne en externe factoren op een rij te zetten en strategische keuzes te onderbouwen:

• Voordeel: het nodigt uit tot reflectie op meerdere perspectieven en creëert een gestructureerd overzicht.
• Nadeel: de uitkomst blijft vaak afhankelijk van interpretatie, en het model is minder geschikt voor situaties waarin oorzaak-gevolgrelaties nog niet helder zijn of waarin experimenteren nodig is.

Wat maakt het Cynefin Framework uniek?

Wat het Cynefin Framework onderscheidt van andere modellen, is dat het niet alleen kijkt naar wat er speelt, maar ook naar hoe jij je verhoudt tot de situatie. Hoe je kijkt, luistert, keuzes maakt en beweegt; afgestemd op wat het moment vraagt.

Het legt de nadruk op context en dynamiek: situaties worden niet statisch beoordeeld, maar erkend als veranderlijk. Je leert herkennen wanneer je moet sturen, wanneer je moet loslaten en wanneer je eerst moet onderzoeken.

Daarmee is Cynefin niet per se een analysetool, maar een denkkader voor bewust handelen. Het helpt je om niet te snel terug te grijpen op standaardoplossingen. In plaats van complexiteit te vermijden, leer je ermee te werken en er juist richting in te vinden.

Hoe gebruik je het framework concreet?

Het Cynefin Framework is geen stappenplan, maar je kunt het wél op een praktische manier inzetten in je dagelijkse werk. Het begint met een simpele vraag: Wat voor soort situatie heb ik voor me? Vervolgens kies je een passende aanpak, gebaseerd op het domein waarin je de situatie plaatst. Om het framework effectief te gebruiken, kun je onderstaande stappen als leidraad nemen:

1. Observeer de situatie zonder direct te oordelen. Wat speelt er? Wie zijn erbij betrokken?
2. Bepaal het domein:
   • Is het duidelijk wat er moet gebeuren? → Clear
   • Is expertise of analyse nodig om tot een oplossing te komen? → Complicated
   • Is het onvoorspelbaar en spelen er veel factoren door elkaar? → Complex
   • Is er sprake van chaos of acute instabiliteit? → Chaotic
   • Is het nog onduidelijk in welk domein je je bevindt? → Disorder
3. Pas de juiste werkvorm toe:
   • Clear: gebruik checklists, standaardprocedures of kwaliteitsnormen.
   • Complicated: stel diagnosevragen, haal experts erbij, voer een analyse uit.
   • Complex: zet kleine experimenten op, reflecteer met het team en leer van wat werkt.
   • Chaotic: neem snel beslissingen, stel orde op zaken, communiceer effectief.
   • Disorder: maak tijd vrij om de situatie gezamenlijk te verkennen en te duiden.
4. Reflecteer regelmatig: verschuift de situatie naar een ander domein? Dan vraagt het ook om een andere aanpak.

Fouten om te vermijden

Zoals bij elk model schuilt het risico in het verkeerd toepassen ervan. De meest voorkomende fout is het verkeerd inschatten van een situatie. Zo kan een complexe situatie waarin experimenteren nodig is ten onrechte worden gezien als gecompliceerd, waardoor men te snel probeert te analyseren en controle te houden. Dat leidt vaak tot frustratie en stilstand.

Een andere valkuil is de verkeerde actie in het verkeerde domein. Bijvoorbeeld: ingrijpen in een complexe situatie zonder eerst ruimte te geven aan verkenning. Of eindeloos analyseren in een chaotische situatie waarin direct ingrijpen nodig is. Het Cynefin Framework vraagt dus niet alleen om inzicht, maar ook om moed: durven handelen vanuit wat past, niet vanuit wat je gewend bent.

Voor wie is het Cynefin Framework relevant?

Je kunt het Cynefin Framework op veel manieren toepassen, zeker als je werkt met mensen of in veranderende contexten. In coaching helpt het je om jezelf of je coachee te spiegelen. Zit je misschien vast in vaste patronen, of laat je juist te veel los? Door te onderzoeken in welk domein een vraagstuk valt, krijg je helderheid, en ontstaat er ruimte voor gerichte keuzes.

Ben je leidinggevende, dan geeft het model je houvast in hoe je handelt. Soms vraagt de situatie om duidelijke kaders, soms juist om loslaten en vertrouwen. Door bewust stil te staan bij wat de situatie van je vraagt, kun je jouw stijl afstemmen op het moment. Dat geeft richting, maar ook rust. Voor je team, en voor jezelf.

Werk je in of aan verandering, dan herken je vast dat niet alles loopt zoals gepland. Het Cynefin Framework helpt je om het verschil te zien tussen wat je kunt sturen en wat je eerst moet verkennen. Zo voorkom je dat je een complexe verandering aanpakt alsof het een eenvoudig project is. En vergroot je de kans op duurzame beweging.

Ook als je werkt in een team dat onder druk staat, met veel dynamiek of onzekerheid, is het framework een krachtig hulpmiddel. Het helpt je om woorden te geven aan wat anders voelt als chaos. Zo kun jij samen met je team keuzes maken die passen. Niet alleen snel, maar ook wijs.

Leer keuzes maken in complexe situaties met de Baak

De kracht van het Cynefin Framework zit in de toepassing. Weten is één ding, maar daadwerkelijk handelen vanuit inzicht vraagt oefening, reflectie en begeleiding. Wij helpen je om die vertaalslag te maken. In onze trainingen ontdek je hoe je bewuster kunt navigeren in complexe situaties, hoe je effectiever kunt handelen in onvoorspelbare contexten en hoe je daarin trouw blijft aan jezelf.

Wil je leren schakelen tussen overzicht en verbinding? Dan is de training Invloed in Complexiteit een krachtige stap. Je vergroot je invloed in dynamische omgevingen en leert hoe je beweging creëert waar geen duidelijke route ligt.

Ben je bezig met verandering en wil je daar sterker en authentieker in staan? Dan past de training Persoonlijke Effectiviteit in het Sturen van Verandering perfect. Je leert je eigen gedrag en overtuigingen beter kennen, en krijgt tools om anderen effectief mee te nemen.

Werk je aan strategisch leiderschap en wil je toekomstgericht leren denken en doen? Dan is het Baak Strategie Programma jouw plek. Je verbindt visie met actie en leert wendbaar omgaan met wat zich aandient.