In onze organisaties hebben macht en politiek een slechte naam. Mede hierdoor krijgen ze niet de aandacht die ze verdienen. Ze geven vaker aanleiding tot karikaturen en overdrijving dan tot serieuze bespreking. Toch spelen ze een doorslaggevende rol in het functioneren van organisaties. Ze bepalen namelijk de besluitkracht van de organisatie én het vertrouwen van de mensen die met elkaar moeten samenwerken.
Goede samenwerking vraagt een hoogwaardige inzet van zowel macht als communicatie. Communicatie is vereist voor het combineren van kennis en inzichten. Macht is nodig om knopen door te hakken.
Omgaan met macht
Hoe kun je meer inzicht in de werking van macht krijgen en hoe oefen je de vaardigheid van het omgaan met macht? Martin Hetebrij onderzoekt al jaren de werking van macht en communicatie. Hij publiceert erover en is een van de trainers van het Baak Leiderschap Programma voor ervaren leidinggevenden. Een intensieve, confronterende en ervaringsgerichte opleiding met veel persoonlijke diepgang.
Samenwerken is politieke uitdaging
Samenwerken is volgens Hetebrij geen communicatieve maar een politieke uitdaging. Degene die zijn taken en opdrachten goed wil uitvoeren, heeft maar zelden genoeg invloed om dat helemaal alleen te doen. Voor de meeste taken heeft hij steun en goedkeuring nodig van uiteenlopende partijen, zowel binnen als buiten de hiërarchische lijn. Deze partijen bepalen op hun beurt of zij die steun wel of niet willen geven. Als je iets voor elkaar wilt krijgen moet je politiek leren handelen. Uiteindelijk is alle politieke handelen erop gericht om iets besloten en uitgevoerd te krijgen. In directe zin gaat het over het uitoefenen van invloed; in indirecte zin over de zorg om invloed te krijgen en te behouden. Een belangrijk middel is communicatie. Al communicerend vormen we meningen, wisselen we visies uit en verdedigen of bestrijden we standpunten. Maar communicatie alleen is lang niet altijd voldoende. Soms moeten keuzes worden opgelegd, ook aan mensen die het er niet mee eens zijn. Dan gebruiken we macht, met sancties voor degenen die het besluit niet willen opvolgen. De middelen bij politiek handelen zijn dus communicatie en macht.
Vier aspecten van macht als politiek middel
Macht hanteren. In organisaties komt het hanteren van macht vooral neer op leiding geven. Wie leiding geeft, heeft de macht om besluiten op te leggen, opdrachten te geven, doelen te stellen, medewerkers te beoordelen op hun resultaten.
Macht beantwoorden. Reageren op macht is een actieve handeling: weigeren of gehoorzamen. Het beantwoorden van macht staat in organisaties gelijk aan leiding ontvangen. Wie leiding ontvangt, denkt actief mee, geeft feedback, of werkt tegen, of doet alsof hij gehoorzaamt en ondermijnt de positie van de leidinggevende. Reageren op macht is van grote invloed op de kwaliteit van het leiding geven.
Macht delegeren. Wie macht heeft, kan die doorgeven aan anderen. Macht delegeren betekent toewijzen van posities aan personen. In organisaties worden posities onderscheiden, daar worden bevoegdheden aan gekoppeld en vervolgens mensen.
Macht mobiliseren. Als we zelf geen macht hebben, kunnen we gebruik maken van die van een ander.
Vier aspecten van communicatie als politiek middel
Er is sprake van informatieoverdracht als een zender probeert kennis, oordelen of inzichten over te dragen aan een ontvangende partij.
Van discussie is sprake als partijen overleg nodig hebben om een probleem te analyseren, oplossingen te zoeken of oplossingen te vergelijken. Bij discussies zoeken partijen naar consensus door elkaar te overtuigen met argumenten.
Bij persoonlijke communicatie richten partijen zich op elkaars subjectieve binnenwereld. Dat kan leiden tot het delen van elkaars persoonlijke ervaringen en gevoelens om begrip voor elkaar te krijgen, maar ook tot ongewenste bemoeienis.
Bij innerlijke communicatie communiceren we met onszelf in onze eigen subjectieve binnenwereld. Dit innerlijke communicatieproces begeleidt altijd onze communicatie met anderen.
Gelijk hebben versus gelijk krijgen
Wie als projectleider of manager iets voor elkaar wil krijgen, moet met veel partijen contact leggen en onderhouden op een samenhangende manier. Er zijn mensen of afdelingen die tegenwerken of het niet met je eens zijn. Hoe speel je dit spel? Ga je zelf de confrontatie aan, of schakel je anderen in? Het geheel aan activiteiten dat we hiervoor inzetten, noemt Hetebrij een politiek handelingstraject. Zijn model voor politiek handelen laat zien uit welke activiteiten zo’n traject bestaat:
Hetebrij adviseert mensen eerst te leren hun afzonderlijke ontmoetingen en gesprekken te plaatsen in een handelingstraject (macht-training), om ze daarna eventueel te leren hoe ze dergelijke ontmoetingen het beste kunnen uitvoeren (communicatietraining).
Dit artikel is een citaat uit: 'Gelijk hebben is niet altijd gelijk krijgen', Academie voor Overheidscommunicatie, Nico Jong, senior adviseur omgevingsonderzoek.