Hoe de kunst van het vertragen de druk kan verlagen

Maar niet alleen het werk van de pakketbezorger is stressvol. Collega’s, in welke organisatie dan ook, zetten elkaar onder druk, want een snelle afhandeling laat zien dat je de zaak onder controle hebt. Trainingsprogramma’s leren hoe we moeten ‘overtuigen’ – dat betekent collega’s te bewegen om te doen wat we willen. Grappig genoeg zijn er ook veel trainingsprogramma’s die zich richten op ‘begrenzen’ – dat betekent leren assertief de beklemming van je af te houden en ‘bij de ander te laten’. Je zou kunnen denken dat het de bestuurders van die organisaties zijn die de oorzaak zijn van alle stress, want zij stellen de begrotingen, doelen en deadlines. Maar die bestuurders zullen zeggen dat ook zij onder druk staan: van de concurrentie, de kas, de maatschappij, of de kiezer.

De slavendrijver in ons

De Duits Koreaanse filosoof Byung Chul Han noemt nog een derde schuldige voor de toegenomen stress: wijzelf.  Of, om preciezer te zijn, hij zegt dat wij in de ‘prestatiesamenleving’ zoals die nu functioneert de druk om te presteren geïnternaliseerd hebben. Waar in vroeger tijden autoritaire bazen ons onder druk zetten met beloning en straf, daar doen we het nu zelf. We geven onszélf de opdracht om te schitteren, en straffen onszelf genadeloos af als we daarin niet slagen. We hebben een onontkoombare controleur in ons, die altijd toekijkt, en ons nooit met rust laat. We noemen die ook wel eens de ‘innerlijke criticus’.

Ondertussen hebben we heel veel waardering voor wie verbaal mondig, extravert, energiek, geïnspireerd en enthousiast is. Voor wie gemiddeld een 9 haalt. We zijn allemaal bereid ver te gaan voor die waardering – om te voldoen aan die maatstaven. Maar het is een fuik, want het zal nooit genoeg zijn, stiekem weten we dat, want na iedere overwinning volgt er een nieuwe wedstrijd. Zowel wijzelf als de anderen zullen ons nooit met rust laten. Zolang we het ‘sterrendom’ als het belangrijkste in het leven zien (zie de vele talentenshows die jong en oud eeuwige roem beloven, als ze maar de beste zijn), zullen we onszelf en elkaar onder druk blijven zetten.

Een milde stem

Het alternatief? Misschien is het naast je zorgen te maken over wat de mensen van je verwachten en denken – en de illusie te koesteren dat je rust zal vinden door hen hun zin te geven – van belang om ook naar jezelf te luisteren. Niet naar die kritische, veeleisende innerlijke stem, maar naar een andere – een stem die mild klinkt. Die stem vraagt: hoe gaat het? Waar heb je behoefte aan? Niet wat moet je van jezelf maar wat wil je? In de programma’s die ik doe voor de Baak hoor ik deelnemers heel vaak zeggen dat ze verlangen naar rust, even niks, met een boek op de bank of een wandeling op het strand. Maar die rust heeft een prijs. Misschien ben je dan niet meer de snelste, even niet die fantastische collega. Misschien voldoe je minder aan je eigen maatstaven. Maar … misschien ben je dan ook minder agressief, minder afgeleid, en een leuker mens.

Een probleem van de samenleving

Ook het rapport van De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving waarschuwt ervoor het individu al te veel verantwoordelijkheid in de schoenen te schuiven. Want dat is een derde woord in het citaat hierboven (naast prestatiedruk en versnelling): ‘individualisme’. "Met cursussen mindfulness en zelfhulpboeken leggen we het probleem weer bij het individu, maar we moeten het als een samenlevingsprobleem zien", stelt RVS-voorzitter Jet Bussemaker. Heel verstandig. Het samenlevingsprobleem lijkt een norm te zijn, van altijd maar beter, van individueel succes, van boven de anderen uitsteken. Een norm die ons niet alleen door anderen wordt opgelegd, maar vooral ook door onszelf.

Stilstaan en luisteren

Het alternatief is dus je los te maken van die impliciete en expliciete verwachtingen en even stil te staan, en te voelen. Hoe gaat het met me? Hoe voel ik me? En dan te luisteren. Luisteren is niet alleen ‘aanhoren’ wat je lichaam je te vertellen heeft, maar ook de bereidheid hebben daarnaar te handelen. In mijn ervaring als begeleider van groepen bij de Baak luisteren de meeste mensen liever niet naar wat hun lichaam hen vertelt. Luisteren is risicovol, want misschien vertelt je lichaam dat de grens is bereikt, dat het tijd is om te vertragen. En die boodschap is zelden welkom. Maar toch. Er niet naar luisteren betekent meestal dat het lichaam zwaardere middelen gaat inzetten: migraine, paniek, somberheid, stress, uitputting. Of erger. Er wel naar luisteren betekent vaak dat je een moeilijk gesprek te voeren hebt, met je leidinggevende, of met je team, of thuis met je partner, je gezin, of je ouders, of vrienden. Of – en dat is de moeilijkste – met jezelf. Dan is de vraag: heb ik het voor mezelf over om dit moeilijke gesprek aan te gaan?

Meer lezen over de kunst van het vertragen? Lees het boek “Een milde Tegenkracht: Over de kunst van het vertragen in chaotische tijden” door Godfried IJsseling.