Nieuw leiderschap en zelfsturing zijn populair: voor veel werknemers is de combinatie van meer autonomie en vrijheid aantrekkelijk. Dat wil alleen niet zeggen dat elk teamlid beter functioneert in de nieuwe situatie. Welke mensen doen het goed? De 7 kwaliteiten van geboren zelforganisatoren.
Eigenschap 1: communicatief gedrag
Het in de zorg gespecialiseerde HR-adviesbureau CereinSelect biedt assessments aan voor in een zelfsturende omgeving. Er is niet één perfecte kandidaat, waarschuwt directeur Willem Rietberg. ‘De verleiding is groot om te roepen dat we allemaal ondernemende, extraverte mensen in het team willen. Die heb je wel nodig, bijvoorbeeld voor het klantcontact. Maar je hebt ook consciëntieuze uitvoerders nodig, bijvoorbeeld bij medische handelingen. Het gaat om de mix.’
In het model van CereinSelect komen desondanks wel enkele eigenschappen terug die bij alle autonome medewerkers min of meer onontbeerlijk zijn. Communicatieve vaardigheden spelen een hoofdrol. Rietberg: ‘Communicatief gedrag is een absolute voorwaarde voor effectieve zelfsturing. In een situatie van zelforganisatie moet je in staat zijn om feedback te geven. Ook bij collega’s waarmee je al 30 jaar samenwerkt. Als er iets niet aan hun werk deugt, moet je dat bespreekbaar kunnen maken. Die rol zijn de meeste mensen niet gewend.’ In een effectief team moeten de teamleden bovendien goed van elkaar weten wat ze doen, aldus Rietberg. ‘Je kunt niet op een eilandje gaan zitten. Dat is funest voor het resultaat. Ook daarvoor is het nodig dat je communicatieve vaardigheden in huis hebt.’
Eigenschap 2: zelfstandigheid
Bij financieel adviesbureau Finext uit Voorburg wordt al sinds de jaren 90 met zelfsturende teams gewerkt. De ongeveer 120 professionals zijn gelijkwaardig en richten samen met hun teamgenoten hun werk naar eigen inzicht in. ‘Zelfstandigheid is uiteraard een van de belangrijkste succesfactoren’, zegt Mark Bik, consultant bij Finext. ‘Als je hier op instructies gaat zitten wachten, kom je er niet. Je moet in staat zijn de verantwoordelijkheid te nemen voor wat je oppakt. Dus niet alleen zeggen dat je iets oppakt, maar ook zorgen dat het rond komt.’
Eigenschap 3: vakgerichtheid
De ervaring bij Finext leert dat een andere eigenschap ook cruciaal is. Bij een zelfsturend bedrijf ziet de carrièrestraat er anders uit dan in veel andere organisaties: opklimmen naar een managementfunctie zit er niet in, omdat die functies eenvoudig niet bestaan. Succesvolle Finext-medewerkers halen hun drive ergens anders vandaan, aldus Bik. ‘Het zijn meestal mensen die er plezier uithalen om beter in hun vak te worden. Die superspecialist willen zijn, of het leuk vinden om bepaalde initiatieven te ontwikkelen, zoals een vergelijking van sectoren doen. Of die kennisoverdracht op hun collega’s leuk vinden. De vakinhoudelijke ambitie neemt de plaats in van de op carrière of status gerichte ambitie.’
Eigenschap 4: klantgerichtheid
Marjolein Risseeuw adviseert organisaties bij het effectief laten samenwerken van medewerkers van verschillende leeftijden. Klantgerichtheid krijgt een bijzondere betekenis bij zelfsturing, vindt ze. Risseeuw: ‘Mensen die in staat zijn de klant centraal te stellen, blijken goed te gedijen in een situatie van zelforganisatie. Bij mensen van elke generatie zie je dat sommigen vooral met hun eigen ding bezig zijn. Bijvoorbeeld met hun product, dat ze zo mooi mogelijk willen maken. Of ze zijn vooral gericht op hun eigen carrière.’ Om het team te laten slagen, is nodig dat de teamleden met hetzelfde doel bezig zijn, en dat doel moet het bedienen van klanten zijn. Risseeuw: ‘Als het doel bij iedereen helder voor ogen staat, kunnen de teamleden vervolgens zelf invullen hoe ze er een bijdrage aan kunnen leveren.’
Eigenschap 5: geen moeite met gelijkwaardigheid
Van belang is bovendien dat de teamleden geen moeite hebben met gelijkwaardigheid, vindt Risseeuw. Een zelfsturend team moet nu eenmaal samen optrekken, voor afstandelijkheid is geen plaats. Sommige mensen blijven ouderen of mensen afkomstig uit hogere functies hardnekkig met ‘u’ aanspreken. ‘Het gevoel van hiërarchie moet verdwijnen’, zegt Risseeuw. ‘Dat werkt het onderling vertrouwen niet in de hand.’
Eigenschap 6: balans van vrijheid en verantwoordelijkheid
Waardevol bij zelfsturing is dat teamleden om kunnen gaan met een mix van vrijheid en verantwoordelijkheid, aldus Guido Heezen, directeur van Effectory. Het Amsterdamse onderzoeksbureau werkt sinds 2012 met zelfsturende teams. Heezen: ‘Ik bedoel daarmee mensen die vrijheid gebruiken om verantwoordelijkheid te nemen. Mensen die minder goed passen zijn mensen die de vrijheid heel gaaf vinden, maar de bijkomende verantwoordelijkheid laten liggen. Andersom heb je ook mensen die hun verantwoordelijkheid nemen, maar moeite hebben met de vrijheid. Vaak komt dat laatste voort uit een mix van onzekerheid en perfectionisme. Dat is een combinatie die meestal minder goed werkt bij zelfsturing.’
Eigenschap 7: persoonlijk leiderschap
Zelfsturende organisaties kennen geen aangewezen leiderschap, dat wil zeggen leiderschap dat kan worden ontleend aan de functietitel op je visitekaartje. Er komt iets anders voor in de plaats, aldus Heezen: persoonlijk leiderschap. Het houdt in dat mensen in staat zijn hun eigen taakinvulling vorm te geven, en zelf kunnen inschatten wanneer ze toegevoegde waarde bieden. En ook hun eigen work/life-balans en vitaliteit bewaken. Persoonlijk leiderschap leidt tot natuurlijk leiderschap: dat mensen het voortouw nemen als dat nodig is.
Overigens heeft niet elke medewerker meteen voldoende persoonlijk leiderschap in huis. Maar de organisatie kan helpen om het te ontwikkelen, zegt Heezen. ‘Méér dan traditionele bedrijven moeten zelfsturende organisaties de persoonlijke ontwikkeling van hun mensen ondersteunen. Dus niet alleen vakgerichte trainingen aanbieden, maar ook de mensgerichte ontwikkeling. Denk aan NLP, zelfinzicht, mindfulness, meditatie, voedingsleer, individuele coaching.’ Bij Effectory kan iedereen zelf bepalen wat er nodig is op dit gebied. Heezen: ‘In sommige Angelsaksische bedrijven noemen ze dat softe programma’s. Maar soft of niet, het helpt enorm bij functioneren van mensen in een zelfsturende organisatie. Persoonlijk leiderschap heb je nu eenmaal niet vanzelf, het moet groeien. Maar als het ontstaat, profiteert de organisatie.’
Bron: mt.nl. Dit artikel is onderdeel van het dossier Nieuw Leiderschap op MT.nl. Dit dossier is van de Baak.