Succesvol samenwerken in teams: de wetten van de groepsdynamica

News Detail

Hoe kun je zorgen voor een succesvolle samenwerking binnen een team? De 4 wetten van de groepsdynamica kunnen helpen.

Groepsdynamiek is lastig in de hand te houden. Tijdens de vergadering maakt iemand een opmerking over de muffe lucht in de vergaderruimte, en ineens blijkt iedereen er last van te hebben. De aandacht voor wat op de agenda staat, is verdwenen. Een opmerking van een van de teamleden valt slecht en plotseling ontstaat een antistemming tegen hem of haar. Het betreffende teamlid voelt zich buitengesloten. Teamleden ‘katten’ op elkaar, wat als reactie heeft dat de anderen ‘terugkatten’, waarmee een zure sfeer ontstaat. Groepen lijken soms een eigen leven te leiden.

Onvermijdelijk

Dat een bepaalde dynamiek in het team ontstaat, is onvermijdelijk. Psychologen hebben aangetoond dat we allemaal beïnvloedbaar zijn door het gedrag van de mensen in onze omgeving. “Bij groepsdynamiek word je door anderen aangestoken”, zegt Desiree de Graaff, die als trainer en programmamaker bij de Baak vaak groepen begeleidt. “Je gaat mee in een proces dat niet helemaal van jou is. Dat heeft gevolgen voor de teamverhoudingen en samenwerking. Voor je het weet gaat het niet meer over het werk en de inhoud, maar over heel andere dingen.” “Een signaal dat er problemen zijn is onderhuidse spanning”, aldus Godfried IJsseling, die eveneens als trainer en programmamaker bij de Baak met groepen werkt. “Waar het vaak toe leidt is dat er onderling niet meer wordt geluisterd. Uiteraard is dat funest voor de kwaliteit van het werk.”

De volgende principes van de groepsdynamiek kunnen helpen de teamprocessen in goede banen te leiden.

1. Veiligheid is de eerste voorwaarde

De consensus in de psychologie is dat ‘psychological safety’ de belangrijkste voorwaarde is voor succesvolle teams. Daarmee wordt bedoeld dat er een sfeer is waarin de teamleden zich durven te uiten en er naar elkaar wordt geluisterd. “Veiligheid is een belangrijk thema omdat er in veel organisaties op onveiligheid wordt gestuurd”, zegt IJsseling. “Je moet je steeds bewijzen en er heerst veel controle. Als je niet goed functioneert, volgt er een moeilijk gesprek.” Als mensen onveiligheid voelen, gaan ze zich indekken, wat de groepsdynamiek negatief kan beïnvloeden. IJsseling: “Maar als je je veilig voelt, word je letterlijk intelligenter. Omdat je dan ontspant en beter nadenkt. Er is meer creativiteit.”

2. Gedoe mag er zijn

Wat groepsdynamiek ingewikkeld maakt, is dat soms tegengestelde krachten aan het werk lijken. Onveiligheid kan de teamsfeer verstoren, maar conflicten kunnen het team ook sterker maken. De Graaff noemt dat ‘storming’, een woord afkomstig uit het groepsvormingsmodel van de Amerikaanse sociaalpsycholoog Bruce Tuckman. “Het was voor mij een eyeopener toen ik me realiseerde dat dat soms nodig is”, zegt ze. “Ik dacht altijd dat conflicten uit den boze waren. Maar storming is onderdeel van het proces.”

Tuckman onderscheidt 4 fases in de groepsvorming. In de eerste (forming) leren de groepsleden elkaar kennen, tijdens de tweede (storming) worden de onderlinge verhoudingen bepaald, in de derde (norming) ontstaan de groepsnormen en taakverdeling, en in de vierde (performing) wordt door een op elkaar ingespeeld team samengewerkt. Als het goed is ontwikkelt het team zich van de ene naar de andere fase, waarbij de onderlinge verhoudingen steeds beter worden. De fase van ‘storming’ of interne strijd ten koste van alles uit de weg gaan, is niet bevorderlijk. De Graaff: “In die fase nemen mensen standpunten in en ontstaan coalities. Daarmee komt er duidelijkheid. Pas daarna kom je tot gedeelde normen.”

De waarde van het model van Tuckman is dat leiders de fases kunnen herkennen. Mocht er sprake zijn van ‘storming’, dan wil dat niet zeggen dat het team verkeerd bezig is, integendeel. Maar het is wel van belang dat van daaruit de volgende fase wordt bereikt. Maar al te vaak blijven teams in de conflictfase hangen, en groeien de teamleden uit elkaar.

3. Openheid werkt

Openheid en ‘psychological safety’ zijn nauw verwant. In teams waarin ruimte is voor dialoog, durven mensen zich eerder uit te spreken. Een ander psychologisch principe dat hierbij een rol lijkt te spelen, is rechtvaardigheid. Uit onderzoek van Tom Tyler blijkt dat werknemers zich constructiever gaan gedragen als de leider consistent is, naar mensen luistert en respect voor ze toont. Een correcte en rechtvaardige behandeling blijkt wederkerig, we nemen zelf ook een positievere houding aan.

Openheid organiseren is overigens niet altijd eenvoudig. De teamleden moeten zeker weten dat ze hun mening mogen geven zonder negatieve consequenties. Ze moeten nadrukkelijk worden uitgenodigd om eventuele kritiek te laten weten, bij voorkeur op regelmatige basis. Als het lukt, is een belangrijk voordeel ervan dat het team voorspoedig door de ‘storming’-fase heen komt. Openheid maakt dat de teamleden hun argumenten op tafel durven leggen. Er komt sneller duidelijkheid over waar iedereen staat.

4. Je beste instrument ben je zelf

“Om een open cultuur te creëren, is het meestal wel nodig dat iemand begint”, zegt IJsseling. “Als de teamleden een defensieve houding hebben, versterkt dat elkaar.” Wie zich open opstelt, maakt zich kwetsbaar. Maar net als rechtvaardigheid werkt kwetsbaarheid aanstekelijk. “Het leiderschap kan hierbij een cruciale rol spelen”, aldus IJsseling. “Als de leider kwetsbaar durft te zijn, wordt de toon binnen de groep gezet.” De leider communiceert dat je met een open houding niet wordt afgebrand. IJsseling: “Naar mijn ervaring bestaat hiermee een directe relatie met de effectiviteit van het team. Als er openheid is, zijn de teamleden onderling meer betrokken. Dat maakt dat het team beter presteert.”

Wil je niets missen?

Meld je dan aan voor onze nieuwsbrieven en ontvang tips, inzichten en inspirerende artikelen van de Baak.

Scroll up